Hemşirelik Eğitimi ve Sağlıkta Beyaz Reform 2023
HEMŞİRELİK EĞİTİMİ ve Sağlıkta Beyaz Reform 2023
Hemşirelik eğitimindeki sorunlara değinmeden önce onun da içinde yer alıp biçimlendiği ve
biçimlediği sisteme kısaca değinmekte yarar var.
Sağlıkta yetkililer tarafından ‘Beyaz Reform’ olarak adlandırılan dönemin içinden geçiyoruz. Yeni bir
sayfa açılıyormuş, beyaz!?
Yeni bir beyaz sayfa açmak mümkün müdür? Mümkündür!, ancak,
1950’lerden itibaren başlayan, 1980’lerde hızlanan toplumsal dönüşümün sağlık eğitimi ve
hizmetlerine yansıtılmasını hedefleyen 1992 Sağlık Reformu ve 2000 sonrası Sağlıkta Dönüşüm
Programlarının bizleri bugünlere taşıyan yasallaşmış eylemleri (yıkım) varken ve devam ederken
sayfa beyazlığını koruyabilir mi?
Halkın satın alma gücünde dramatik düşüşler varken, değerler sistemi altüst olmuş, gerçek anlamda
üretmeden para kazanmak marifet ve para en önde gelen değer olmuşken, eğitim politikaları her
düzeydeki eğitimi içinden çıkılmaz hale getirmişken, sağlık dahil tüm sektörlerde yönetim adeta
çökmüşken, beyaz reform kapsamında örneğin, Hatalı Tıbbi Uygulama (malpraktis) yasasının
çıkartılmasına öncelik verileceği ya da sağlıkta şiddet yasasının çıkartılacağı vaadi gerçekten bu
alanlardaki sorunları çözümlemeye güçleri yetecek vaatler midir?
Hemşirelik eğitimi, sorunlar:
A. Türkiye yıllar süren mücadelelerden sonra 2014 Ocak ayında hemşirelik eğitiminin yalnızca
üniversite bünyesinde ve lisans düzeyinde yapılması gerektiğini kabul etti. Eğitimle ilgili kısa bir
tarihsel geçmiş:
1928 (1219 sayılı kanun) Hastabakıcı Hemşire. Okur yazar olması yeterli. Kadın olması şart
8 yıl sonra
1936 (3337 sayılı kanun) Hastabakıcı hemşire 4 sınıfa ayrılıyor. 1. Sınıf ortaokul, 4. Sınıf
ilkokul mezunu olanlar. Kadın olmak şart.
18 yıl sonra
1954 (hemşirelik kanunu 6283) Ortaokul üzerine 3 yıl eğitim. Sağlık Meslek lisesi. Kadın olmak
şart.
53 yıl sonra
2007 (yeniden düzenlenen hemşirelik kanunu 6283) lisans eğitimi. Cinsiyet ayrımı yok
7 yıl sonra
2014 Sağlık meslek liseleri kapatılıyor.
Özetle, Cumhuriyet döneminin yaklaşık 60 yılı hemşirelik mesleğinin sağlık sistemi içinde
insanımıza hak ettiği hizmeti vermesini mümkün kılabilecek temel eğitimi dahil, çok ağır
mücadelelerle geçmiştir.
Hemşire eğitimine vurulan ağır darbeler:
-1980’li yılların sonlarına doğru siyasi amaçla fakir fukaranın çocuğuna kısa yoldan ekmek
parası kazandırma gerekçesiyle süslenerek -basında yer alış ifadesiyle - balıkçı kulübelerine
benzer yerlerde bile, lokanta üstlerinde yüzlerce sağlık meslek lisesi (SML) hemşirelik
programı açılmıştır.
---İkinci ağır darbe 1990 başlarında Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Hemşirelik
Önlisans Programının Sağlık Meslek Liseleri Hemşirelik programından mezun olanlar için
açılması. Bu programdan SML’nin diğer tüm programlarından mezun olanlar da geçmiş
(röntgen, ortez- protez, laboratuvar gibi), hemşire ünvanını almış ve 2016‘da sayıları binlerce
olan bu insan gücü uzaktan eğitimle hemşirelikte lisans derecesi kazanmıştır.
---Meslek üçüncü ağır darbeyi 1995 yılı 185 sayılı Yüksek Sağlık Şurası kararı doğrultusunda 78
sağlık meslek lisesi binasının hiçbir üst yapı hazırlığı olmadan Bakanlar Kurulu kararı ile YÖK’ e
devrinde yaşamıştır.
---Dördüncü ağır darbe 2000 yılı Ekim ayı Yüksek Sağlık Şurası’nda alınan karardır. Üniversite
yetiştiremiyor gerekçesiyle yüzlerce meslek lisesi hemşirelik programı Sağlık Bakanlığı’nda
yeniden açılmıştır.
Bu gelişmeler, sağlık alanında çıkarlar uğruna ucuz ve sistemde hemen her amaçla
kullanılabilecek emek gücü yetiştirme yönünden yaşanan sorumsuzluğu, gelişigüzelliği,
acımasızlığı anlatmaya kısmen de olsa yeterlidir.
B- YÖK 2022-2023 Öğretim Yılı İstatistik verilerine göre, Hemşirelik eğitiminde son durum:
Türkiyede 81 ilde, 172 ( 2018 de bu sayı 142 idi) eğitim kuruluşunda hemşirelik eğitimi
yapılıyor.
Bunların 31’i İstanbul’da
17 Hemşirelik Fakültesi
137 Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü
7 Hemşirelik Yüksekokulu
4 Sağlık Bilimleri Yüksekokulu içinde Hemşirelik Bölümü
7 Sağlık Yüksekokulları içinde hemşirelik Bölümü
Birden fazla fakülte içinde bir de Türkçe‘nin yanı sıra İngilizce programlar var
Yine YÖK’ün 2022-2023 Öğretim yılı istatistiğine göre hemşirelikte lisans eğitimi alan aktif
öğrenci sayısı 81.578
Mezun sayısı: 15:484
Kayıt yaptıran sayısı: 21. 565
Bu kuruluşlar eğitim üst ve alt yapı olanakları yönünden çaresizlikler içinde.
1960’lardan bu yana hiç değişmeyen ezberci eğitim anlayışı tüm programlara hakim.
Ancak, Bologna sürecine kağıt üzerinde uyum tam (Bologna süreci de ciddi bir tartışma
konusudur ayrıca) Vizyon – Misyon tanımları var. Hatta bu sözcükler bazen yer bile
değiştirebiliyorlar. Misyon–Vizyon gibi, önemli değil!!!
Hemşirelikte Çekirdek Eğitim Programı kağıt üstünde sayfa sayfa var. Üstelik her yıl
yenileniyor.
YÖK’ e bağlı Hemşirelik Fakülteleri Dekanlar Konseyi var.
Hemşirelik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği var.
Hemşirelik Eğitimi Derneği var.
Hemşirelikte Araştırma–Geliştirme Derneği var.
20’nin üzerinde Özel Dal Derneği var.
Türk Hemşireler Derneği var.
Sorunlar tüm ağırlığı ile daha da derinleşerek ilerliyor.
C-Hemşire Emek Gücü planlaması hiçbir zaman yapılmadı.
1950’li yıllardan itibaren Türkiye de hemşire açığı var, veriler bunu doğruluyor.
YÖK desteği ile 2000 de yapılıp 2001 de Tıp-Sağlık Eğitim Konseyi’nde sunulmaya değer
bulunan planlamaya hemşire akademisyenler ilgi duymadılar. Ancak, kendileri de bu güne
kadar bu alanda ne bir çalışma yaptılar ne de yapılması için ilgili kurum ve kuruluşları
harekete geçirdiler.
2011’de Türk Hemşireler Derneği Sağlık Bakanlığı (SB) ile yaptığı görüşmeler sonrası çalışma
başlattı. Ancak, ekibe katılan SB ilgili birim çalışanı iki kişiyle yol alınamadı. Bunun üzerine
dönemin YÖK Başkanı Gökhan Çetinsaya ile yapılan görüşme, çalışmanın YÖK katılımı ile
yapılması kararı ile sonuçlandı. Ne acıdır ki ilgili kurumlar YÖK’ün istediği belgeleri tekrar
tekrar istenmesine rağmen göndermemekte direndiler. G. Çetinsaya görevden alındı. Konuyu
gelen yönetimin gündemine aldıramadık.
Her yıl binlerce hemşire mezun oluyor. İstihdam sorunu yaşanıyor. Yetmiyor, çalışma
koşullarına dayanma gücünü alabildiğine aşındıran bir çok faktör var.
Son olarak yeni bir gelişme !
Sağlık Bakanlığı 31.12.2022 verilerinde, hemşire ve ebe sayısı ortak veriliyor: 302.704.
YÖK, 2022 -2023 verilerinde yer yer hemşire ebe saylarını ortak veriyor. Kendi çıkardığı 2008
yönetmeliğini görmezden gelerek.
Bu yol nasıl aşılır?
Tüm sağlık mesleklerinin cumhuriyet tarihimiz boyunca sağlık alanını da içine alan düzeni
kavraması, birlikte insanca varoluşun yollarını tanımlama ve hayata geçirme gayretinde
buluşmaları kaçınılmaz olmuştur. Bu anlamda Forum Sağlık 2023 çok doğru ve isabetli bir
girişim olmuştur. Yüz yüze sürdürülebilmesi umuduyla.
Saadet Ülker