ForumSağlık2023

GİG "Freelance" Modeli Çalışma- "Bağımsız İşçi" Olur mu?

Pandemi Sonrası

İşçi kavramının en önemli özelliklerinden birisi "bağımlılık" unsurudur. İşçi iş sözleşmesi ile işverene bağımlı çalışır. Bu unsur işçi ve işverenin birbirine karşı çeşitli hak ve borçlarla donatılması anlamına gelir. 

GİG modeli, teknolojinin de gelişmesi ile son zamanlarda sıklıkla kullanılan bir modeldir. Elbette modelin gelişmesinde sadece teknolojinin etkisi yok. İş piyasasında istedikleri iş olanaklarına sahip olamayanlar da tercih ediyor. Model çalışanların "kendi kendinin patronu olması" şeklinde olumlanıyor. Modelde internet üzerinde platform kuran kişiler bağımsız olarak çalışıyorlar. Bilinen anlamda bir iş ilişkisi, işçi-işveren, "bağımlılık unsuru" yok. Modelde genelde farklı sektörlerdeki firma ya da kişiler için genellikle tek seferlik hizmet sağlanır. 

Model esnek çalışma modeli olarak sıklıkla kullanılıyor.  Eskiden bağımsız çalışanlar yok muydu? Elbette ki vardı, sadece çalışma ortamları, yöntemleri farklılaştı. Peki bu model çalışan için ne getirdi, farklı olan ne?

-Bu çalışma biçimi özlük haklarında önemli farklılıklar yaratır. Normal iş ilişkisinde işçinin ücreti bellidir (sabit), bunu yükseltmek için örgütlenir, işverenle toplu pazarlık yapar. Üstelik işçilere sadece çalışma süreleri için ücret ödenmez. Dinlenme anayasal bir hak olduğundan hafta tatili, ulusal bayram, yıllık ücretli izin hakları vardır. Oysa GİG modelinde kişi çalıştığı süre boyunca gelir elde edebilir, çalışmazsa geliri de olmaz. Kişi haftalık veya yıllık izin kullanırsa gelir elde edemez. Dolayısıyla düzensiz bir gelir ve çalışma söz konusudur, esnektir. Örneğin teknolojik yatırım yapmanız gerekirse kredi çekmek için gösterilebilecek sabit bir gelirin olmadığı anlamına gelir bu.  Örgütlenme ve toplu pazarlık hakları sorunludur.

Sosyal güvenlikleri de sorunludur. İşçilerin sigorta payları statüsünde  payları ücretinden kesilir, işveren de kendi payını öder. GİG modelinde bağımsız çalışıldığından primleri kişi ödemelidir.  5510 sY'da bağımsız çalışan 4-1'b'lilerin (eski Bağ-Kur'lular) en önemli sorunu; sigorta kollarının yardımlarından (İKMH hariç)  faydalanabilmeleri için prim  borçlarının olmaması gerekliliğidir. Oysa bağımsız çalışanlar genelde  bu primleri ödememe eğilimindedir. Bu nedenle özellikle Maluliyet-Yaşlılık-Ölüm sigortalarından oluşan uzun vadeli sigorta kolları açısından sıkıntı vardır. Bu kişilerin emekli olabilmesi veya malul kalmaları durumunda maluliyet sigortasından faydalanmaları son derece güçtür. 

Gelir, çalışma süresi ile paralel yükseldiğinden belirsiz çalışma süreleri (esneklik) söz konusudur. Kendilerini yenilemek, tamamlamak için dinlenme süreleri genelde olmaz. 

Asıl önemli sorun ise bu kişilerin bağımsız çalışan olarak tanımlanmasıyla iş güvencesi kapsamı dışında tutulmalarıdır. Sistemde hiç bir güvenceleri yoktur. 

En yeni esnek çalışma modeli olarak GİG'in çalışan açısından anlamı; güvencesiz, kısa süreli, belirsiz çalışma sürelerini içeren, sosyal güvenlik hakkını öteleyen bir model olmasıdır.