ForumSağlık2023

Bilim okuryazarlığı üzerine...

100 Yıldan Öğrendiklerimiz

Değerli okurlar/yazarlar,

Dünya infodemi* ile mücadele yollarını aramayı sürdürürken daha önceden de çoğumuzun bildiğini düşündüğüm bazı kavramlar yeniden (ve daha farklı boyutlarıyla) tartışılmaya başlandı. Örneğin, bilim insanları, sağlık okuryazarlığı, dijital sağlık okuryazarlığı gibi kavramlara daha fazla öncelik verdi. Bu öncelik, COVID-19 pandemisinden korunma konusunda insan odaklı müdahale gereksinimlerden de kaynaklanmış olabilir tabii. İnsan odaklı modellere duyulan gereksinim sağlıkla ilgili konularda davranış bilimlerinin katkısının değerini bir kez daha öne çıkardı. 

İnfodemi mücadele sürecinde gündeme taşınan bir başka konu da bilim okuryazarlığı (science literacy) kavramıdır. Böylesine geniş, derinliği olan ve felsefi bir içeriğin iki sözcükle açıklanmasının "dar olabileceğini" düşünen okurlar olabilir. Bu konuda özellikle filozofların değeri birikimlerini bizlerle paylaşabilmesinin hepimizi geliştireceğini düşünüyorum.

Benim bilim okuryazarlığı kavramını bu zeminde, özellikle de infodemi ve mücadelesi bağlamında gündeme taşımamın temelinde de bilimin vazgeçilmezliğinin bu alana yansıtılmasına olan gereksinimden kaynaklanmıştır. Bilim okuryazarlığı ve kritik düşünme (critical thinking) kapasitesinin geliştirilmesinin dezenformasyon mücadelesinde ve söylentilerle (rumor) baş etmede yararlı olduğuna dair bilimsel araştırma sonuçları mevcuttur.

Bilim okuryazarlığı bilimin doğasını anlamak, bilimin ortaya koyduğu temel gerçekleri bilmek olarak yorumlanır. Bilim okuryazarlığı aynı zamanda bilimsel içeriği ve süreçlerini kavrama, bilimsel bilgileri bireysel ve toplumsal yarar için kullanabilme becerisi olarak da tanımlanmaktadır. Türkiye’de kavram “fen okuryazarlığı” olarak da kullanılmaktadır. Bilim okuryazarlığı kavramının içerik ile ilgili bilgi, bilimsel uygulamaların anlaşılması ve bilimi sosyal bir süreç olarak anlama şeklinde üç ortak yönü olduğu üzerinde durulmaktadır.

Bilim okuryazarlığı üzerine daha fazla düşünmeye, paylaşmaya, çalışmaya ihtiyacımız var...

20.7.2022

*salgın gibi kriz anlarında dijital ve fiziksel ortamlarda yanlış bilgi (misinformation), çarpıtılmış/kasıtlı üretilmiş yanlış bilgi (disinformation), doğrulanmamış (unchecked) bilgi söylenti (rumor), bilgi boşlukları (information voids), güncelliğini yitirmiş bilgi, komplo teorisini (conspiracy theory) içeren bilgi fazlalığı

Kaynaklar

1. WHO, İnfodemic https://www.who.int/health-topics/infodemic#tab=tab_1
2. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (2016). Science Literacy: Concepts, Contexts, and Consequences. Washington, DC: The National Academies Press. doi:10.17226/23595.
3. Alcoreza OB. Science Literacy in the Age of (Dis)Information: A Public Health Concern. Acad Med 2021 Feb 1;96(2):e12.
4. He L, Chen Y, Xiong X, Zou X, Lai K. Does Science Literacy Guarantee Resistance to Health Rumors? The Moderating Effect of Self-Efficacy of Science Literacy in the Relationship between Science Literacy and Rumor Belief. Int J Environ Res Public Health 2021 Feb 24;18(5):2243.